UM Dąbrowa Górnicza: 100. rocznica podpisania traktatu ryskiego

Uroczystości rocznicowe związane z 100. rocznicą podpisania traktatu ryskiego, koń czącego wojnę polsko-bolszewicką 1920 r., odbędą się 18.03.2021 r. przy pomniku Żołnierza Zwycięzcy na Placu Bema.

19 sierpnia 1920 r. na wniosek strony polskiej rozpoczęły się polsko-sowieckie negocjacje dotyczące przerwania działań wojennych. Jako miejsce rozmów strona sowiecka wskazała Mińsk. Początkowa sytuacja polskiej strony nie była komfortowa, gdyż w związku z rozwojem zdarzeń na froncie Sowieci występowali z pozycji siły, proponując stronie polskiej ultimatum nie do przyjęcia. Jednak wraz z kolejnymi dniami sierpnia sytuacja zaczęła się odwracać na korzyść Polski. Ostatecznie pokój pomiędzy stronami podpisano 18 marca 1921 r. Na jego mocy granice Polski na wschodzie pokryły się mniej więcej z granicami II rozbioru rosyjskiego. Sowieci mieli zapłacić 30 milionów rubli w złocie, zwrócić zagrabione dobra kultury, umożliwić powrót Polaków do kraju. Mimo wielkiego polskiego zwycięstwa militarnego, Sowieci żadnych z tych postanowień, poza terytorialnymi, nie zrealizowali.

Działania wojenne wojny polsko-bolszewickiej ominęły teren Zagłębia, jednak to nie znaczy, że mieszkańcy tego regionu oraz samej Dąbrowy Górniczej nie przyłożyli ręki do wspólnego zwycięstwa.

Już w pierwszych dniach listopada na terenie naszego miasta rozpoczął się proces formowania ochotniczych oddziałów wojskowych, które wkrótce przyjęły kształt 11 pułku piechoty, który miał ewidentny charakter zagłębiowski. Od maja 1919 r. zabezpiecza on jako element 7 Dywizji Piechoty granicę górnośląską przed potencjalnym zagrożeniem. W lutym 1920 r., pułk wraz z całą dywizją został przerzucony na wschód, na Wołyń, gdzie 1 kwietnia 1920 r. przechodzi swój chrzest bojowy w walkach z bolszewikami po Staryką i Czernicami.

Pułk bierze udział w wyprawie kijowskiej, wchodząc wraz z 7 Dywizją Piechoty w skład grupy jednostek prowadzących główne uderzenie. Od czerwca, w związku z bolszewicką kontrofensywą pułk bierze udział w walkach odwrotnych, ścierając się m.in. z kawalerią Budionnego. W ramach operacji warszawskiej wraz z dywizją zabezpiecza skrzydło grupy uderzeniowej prowadzącej kontrofensywę znad Wieprza. W październiku przechodzi do ofensywy kończąc swój szlak bojowy na Wołyniu w rejonie Sarn.

Tymczasem na terenie Zagłębia przełom na froncie związany z bolszewicką ofensywą wzmógł intensywne działania wspierające obronę państwa. Pierwsi na potrzebę obrony państwa zareagowali harcerze. Decyzja o mobilizacji podjęta 9 lipca przez Główną Komendę Męską ZHP spowodowała, że już 16 lipca do Warszawy pierwszym transportem wyruszyło prawie 200 harcerzy, z czego 47 było z Dąbrowy Górniczej, których wcielono do oddziałów liniowych.

W połowie lipca, wzorem innych części Polski powołano Obywatelski Komitet Obrony Państwa dla powiatu będzińskiego, w skład którego wchodzili m.in przedstawiciele z Dąbrowy Górniczej: Edward Kosiński oraz Tomasz Krzemiński. 11 lipca 1920 roku w Dąbrowie Górniczej powstał lokalny Obywatelski Komitet Obrony Państwa. W jego skład wchodzili: Ignacy Strzelecki, Leon Bartnik, Tomasz Krzemiński, Kazimiera Zakierowska, Wanda Elżanowska i Stanisława Talko. Dzięki jego działalności udało się zebrać od obywateli ponad 350 tys. marek polskich (robotnik zarabiał wtedy średnio ok. 100 marek polskich dziennie, statystycznie każdy mieszkaniec miasta przekazał na obronę państwa średnio 8,75 marki).

Dodatkowo Towarzystwo Pomocy dla Żołnierzy Ozdrowieńców, utworzone przez przemysłowców z Dąbrowy Górniczej i Sosnowca zebrało kolejne prawie 1,2 mln marek. Na potrzeby intensywnie tworzonej Armii Ochotniczej, przy ul. Francuskiej 1 (dziś ul. Żeromskiego) utworzono punkt werbunkowy. Analogiczne powstały w Sosnowcu, Będzinie i w Zawierciu. W sumie zaciąg ochotników z Zagłębia dał 3002 żołnierzy, z czego 500 pochodziło z Zawiercia.Szacuje się, że w sumie z Zagłębia do Armii Ochotniczej wstąpiło ponad 4000 mężczyzn. Ochotnicy z Zagłębia w większości trafili do tworzonego w Sosnowcu 211 pułku piechoty, a za jego pośrednictwem trafiali jako uzupełnienie do różnych jednostek Wojska Polskiego, w tym ponad 500 do 7 Dywizji Piechoty, wzmacniając walczących w jej składzie od lutego 1920 r. Zagłębiaków. Należy pamiętać, że ochotnicy uzupełnili rekrutów pochodzących z obowiązkowego poboru, co pozwala określić wysiłek mobilizacyjny Zagłębia na kluczową rozprawę z bolszewikami jako zdecydowanie większy.

Mieszkańcy Zagłębia i Dąbrowy Górniczej wnieśli istotny wkład w obronę ojczyzny w jej najtrudniejszym momencie latem 1920 r., przyczyniając się tym samym walnie do ostatecznego zwycięstwa nad bolszewikami. Ich wysiłek w czasach PRL został zupełnie wymazany, bo patriotyzm Zagłębiaków nie pasował do budowanej wtedy wizji komunistycznego “czerwonego Zagłębia”.

W Dąbrowie Górniczej na cmentarzu parafialnym przy ul.11 listopada znajduje się braterska mogiła, na której, na tablicy memoratywnej zapisano nazwiska 28 żołnierzy tej wojny. Na skutek prac Muzeum Miejskiego udało się poszerzyć tę listę do 47 żołnierzy Wojska Polskiego, którzy pochodzili z Dąbrowy lub na terenie zmarli w trakcie wojny 1919-1920. Aktualnie są prowadzone działania mające na celu doprowadzić do renowacji tej mogiły.

W wojnie 1920 roku zginął Sylwester Kowalczewski , jeden z braci urodzonych w Dąbrowie Górniczej. Został odznaczony krzyżem Virtuti Militari jako podporucznik 1 pułku szwoleżerów. Jego bracia pułkownik Ignacy i kapitan Stanisław także wieźli udział w tej wojnie, a potem dosłużyli się stopni oficerskich i wieźli udział w wojnie obronnej 1939.

Ignacy Kowalczewski (ur. 30 stycznia 1895 w Dąbrowie Górniczej, zm. 19 grudnia 1976 w Penley) pułkownik kawalerii. Podczas konnej szarży pod wsią Noricą dn. 8 marca 1920, gdy dywizjon 3 pułku ułanów atakował 2 baterie bolszewickie będące pod osłoną 510 pp komunistów. Podporucznik Kowalczewski, dowodząc 1 szwadronem pod silnym ogniem karabinów maszynowych przeciwnika zdobył 4 armaty, 1 karabin maszynowy i 16 jaszczy. (Wniosek na odznaczenie Virtuti Militari, 25 marca 1920)

Ignacy Kowalczewski

Ukończył seminarium nauczycielskie w Ursynowie pod Warszawą, należał do Drużyn Strzeleckich. 6 sierpnia 1914 wyruszył w składzie 1 Kompanii Kadrowej na wojnę o niepodległość Polski. Następnie walczył w szeregach 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich. Od listopada 1918 w 3 Pułku Ułanów. Od stycznia do maja 1925 instruktor w Centralnej Szkole Kawalerii w Grudziądzu. Następnie dowódca szwadronu zapasowego w 3 Pułku Ułanów. Od września 1927 dowódca szwadronu 19 Pułku Ułanów Wołyńskich w Ostrogu. W kwietniu 1928 został zastępcą dowódcy 20 Pułku Ułanów w Rzeszowie. Od 31 marca 1930 dowódca 5 Pułku Strzelców Konnych w Dębicy. Od kwietnia 1938 dowódca 17 Pułku Ułanów Wielkopolskich w Lesznie. Na jego czele walczył w kampanii polskiej 1939. W końcowej fazie bitwy nad Bzurą, objął 16 września 1939 dowództwo Wielkopolskiej Brygady Kawalerii, z którą przebił się do Warszawy i uczestniczył w jej obronie. Po kapitulacji stolicy 28 września w niewoli niemieckiej. Od 1945 w 2 Korpusie Polskim, od 8 stycznia 1946 do demobilizacji dowódca 4 Pułku Pancernego Skorpion”. Po demobilizacji pozostał w Wielkiej Brytanii w Londynie, a później w Penrhos w Walii. Pochowany na cmentarzu w Pwllheli w Walii. Grób został wpisany do ewidencji grobów weteranów walk o wolność i niepodległość Polski (nr ewidencyjny 569).

Źródło: CAW, Kol. VM, Ignacy Kowalczewski, I.482.22-1551; E. Tomkowiak, Kowalczewski Ignacy [w:] Kawalerowie Virtuti Militari 17921945, T. 2, cz. 1, Koszalin 1993, s. 75, 76; J. Taborski, 17 Pułk Ułanów Wielkopolskich im. Króla Bolesława Chrobrego. Dzieje, tradycja i współczesność, Toruń 2005, s. 220, 221.

Urząd Miejski w Dąbrowie Górniczej, dabrowa-gornicza.pl/aktualnosci/100-rocznica-podpisania-traktatu-ryskiego/