W czerwcu 1996 roku zakończyła się epoka węgla w historii Dąbrowy Górniczej. Ostatnia w naszym mieście kopalnia „Paryż” zakończyła wydobycie. Działające już wtedy Towarzystwo Przyjaciół Dąbrowy Górniczej zorganizowało nawet wydarzenie pod nazwą „Pożegnanie z węglem”. Wielu zakrzyknęło wtedy: „Umarł król! ”, lecz inni dopowiedzieli „Niech żyje król! ”, myśląc o pracujących w mieście hutach. Wśród nich były huta „Bankowa” oraz huta „Katowice” zarządzana obecnie przez koncern ArcelorMittal Poland.
Popiersie hrabiego, spiek z wielkiego pieca i okolicznościowy medal
W zbiorach dąbrowskiego Muzeum znajduje się wiele eksponatów związanych z historią hutnictwa. Trzy z nich chciałbym pokazać w niniejszym artykule, gdyż stanowią one świadectwo ważnych wydarzeń w historii Dąbrowy Górniczej.
Pierwszy z nich to popiersie przedstawiające Henryka hrabiego Łubieńskiego – okazały artefakt o wadze kilkunastu kilogramów, który powstał w 1839 roku. Wtedy to uruchomiono hutę „Bankową” – pierwszą hutę żelaza w Dąbrowie.
Kolejne eksponaty pochodzą z czasów budowy i uruchomienia huty „Katowice”, co nastąpiło 3 grudnia 1976 roku. O 4.20 nad ranem nastąpił pierwszy spust surówki w nowym gigancie hutniczym, a spiek z tego wytopu znalazł się w zbiorach Muzeum.
Fakt uruchomienia produkcji w hucie „Katowice” potwierdził także okolicznościowy medal.
Trzy, zdawałoby się niepozorne, świadectwa dawnych wydarzeń, ale jakże ważne dla rozwoju Dąbrowy Górniczej i jej dzisiejszego oblicza.
Nasze miasto to jedyna Dąbrowa Górnicza w Polsce
Nie bez powodu przydomek górnicza w nazwie miasta potwierdzono oficjalnie w 1919 roku. Historia wydobycia czarnego złota we wsi Dąbrowa rozpoczęła się w końcu XVIII wieku, jednak od początku obok górników pojawili się tutaj także hutnicy. Chociaż całość ówczesnego przemysłu nazywano górniczym, to w jego skład wchodziło wiele innych zakładów oprócz kopalń, a w tym znaczącą częścią było hutnictwo.
Powstała w 1889 roku dąbrowska „Sztygarka”, nazywana szkołą górniczą, kształciła przecież od początku także majstrów hutniczych. Wraz z uruchomieniem huty „Bankowej” rozpoczęto wytyczanie i zabudowę osiedla dla jej pracowników, które obecnie tworzy centrum miasta pomiędzy ulicami Kościuszki, Sobieskiego, Legionów Polskich i Chopina. Huta była znaczącym pracodawcą, a największe zatrudnienie osiągnęła w 1955 roku, kiedy to pracowało w niej 6800 osób. Cała populacja miasta oscylowała wtedy w granicach 50 000 ludzi, więc hutnicy i ich rodziny stanowili duży odsetek dąbrowiaków.
Budowlane inwestycje huty „Bankowej” rozpoczęły się w latach 1836-1838, kiedy to oddano do użytku 60 dwu- i czterorodzinnych domów wzniesionych w stylu angielskich dworków tzw. cottage. W 1899 roku wybudowano dalsze 42 budynki mieszkalne, w 1929 roku 61 budynków, a po 1945 roku kolejne 30.
Huta Katowice zmienia oblicze miasta
Kolejny skok demograficzny i urbanistyczny zanotowała Dąbrowa Górnicza wraz z rozpoczęciem budowy huty „Katowice” w 1972 roku. Plany ówczesnych decydentów obejmowały utworzenie Zagłębiowskiej Metropolii, jednak ostatecznie nie zostały one zrealizowane. Niemniej jednak lata 70. XX wieku odcisnęły swoje piętno na całej okolicy, a ówczesne inwestycje możemy oglądać do dnia dzisiejszego.
By zorientować się w ich skali i tempie realizacji, prześledźmy kilka dat z kalendarium budowy huty „Katowice”. Zapisano w nim m.in., że 7 października 1972 roku oddano do użytku wiadukt drogowy nad torami kolejowymi (Ząbkowice – Strzemieszyce), łącząc tym samym teren budowy huty z miastem i zapoczątkowując realizację układu komunikacyjnego. Ponadto, w grudniu tegoż roku rozpoczęto w pobliskiej Łagiszy budowę fabryki domów, w której pierwsze elementy budowlane wykonano już 3 kwietnia 1974 roku.
W styczniu 1973 roku zorganizowano Kombinat Budownictwa Ogólnego „Zagłębie”, który wyznaczono generalnym wykonawcą inwestycji towarzyszących budowie huty: mieszkań i budynków użyteczności publicznej. We wrześniu 1973 roku w Ząbkowicach oddano do użytku pierwszy dom mieszkalny dla pracowników huty, a we wrześniu 1975 roku w Gołonogu została oddana do użytku nowa szkoła podstawowa dla dzieci pracowników huty „Katowice”.
18 czerwca 1976 roku huta Katowice, zgodnie z uchwałą Rady Ministrów, otrzymała nazwę: Kombinat Metalurgiczny Huta Katowice z siedzibą w Dąbrowie Górniczej, w skład którego weszła dawna huta „Bankowa” oraz Zakłady Koksownicze im. Powstańców Śląskich w Zdzieszowicach.
4 lutego 1977 roku otwarto linię tramwajową prowadzącą z zagłębiowskich miast pod bramę główną zakładu, a 21 lipca 1979 roku przekazano do użytku ostatni 5-kilometrowy odcinek dwukierunkowej trasy łączącej hutę z Sosnowcem przez śródmieście Dąbrowy Górniczej i Będzina.
Przedstawione daty i wydarzenia to zaledwie wyjątki z szeregu inwestycji prowadzonych w Dąbrowie Górniczej i innych miastach zagłębiowskich podczas budowy i uruchomienia huty „Katowice”. Niektóre z tych inwestycji nie zostały do dziś ukończone, jednak sama Dąbrowa Górnicza stała się ponadstutysięcznym miastem, a jej powierzchnia ostatecznie przekroczyła 188 km kw. Dla ArcelorMittal Poland dąbrowska huta to jeden z najważniejszych zakładów, który jeszcze przez kolejne dekady będzie decydował o obliczu całej okolicy.
Arkadiusz Rybak
Tekst ukazał się w październikowym numerze „Przeglądu Dąbrowskiego”
