Z czym może kojarzyć się Dąbrowa Górnicza: z górnictwem, hutnictwem, a może z Pojezierzem Dąbrowskim? Wbrew pozorom, wszystkie te elementy są ze sobą powiązane i wpisują się w bogatą historię miasta.
Górnicza historia zaczyna się już w XI w., kiedy gwarkowie kopali rudy ołowiu i srebra na wzgórzach ciągnących się od Okradzionowa i Strzemieszyc aż po Ujejsce. Po dawnych pracach górniczych pozostały tzw. warpie, a liczne znaleziska archeologiczne dobrze dokumentują ten średniowieczny, trwający wiele wieków rozkwit górnictwa kruszcowego.
Kopalnia Paryż 1925 r. Foto. prof. Doktorowicz-Hrebnicki Archiwum PIG Oddział Górnośląski Sosnowiec
Jednak górnictwo w Dąbrowie Górniczej to przede wszystkim wydobycie węgla. Pokłady węgla wychodzą tu na powierzchnię, wiec były łatwo dostępne. Pierwszą kopalnię, początkowo odkrywkową, założył w 1796 r. Fryderyk von Reden. Kopalni nadano nazwę od nazwiska założyciela, a zlokalizowana była w dolnej części obecnego parku im. J. Hallera.
Węgiel w tamtym okresie nie był jeszcze powszechnie wykorzystywany, ale wszystko zmieniło się na początku XIX w. wraz z rozwojem hutnictwa cynku. Otwierano kolejne odkrywki: Ksawery, Hieronim, Schuman i Cieszkowski, a na kopalni Reden rozpoczęto wydobycie podziemne. W tym okresie rozwija się także górnictwo galmanu (ruda cynku), a kopalnie powstają głównie w rejonie Strzemieszyc.
Wkrótce węgiel znalazł szerokie zastosowanie, w tym w hutnictwie żelaza, czemu sprzyjało także doprowadzenie do Dąbrowy Górniczej linii kolejowej. Pod koniec XIX w. na terenie miasta działają dwie duże kopalnie węgla: Paryż i Flora oraz wiele małych. Wydobycie węgla pod miastem ze względu na ochronę budynków wymusza stosowanie podsadzki, a do tego potrzebne są naprawdę duże ilości piasku. Powstające odkrywki piaskowe z czasem zamieniane są w zbiorniki wodne, tak powstają obecne Pogorie.
Górnicy przy pracy, prawdopodobnie wejście do szybu kopalni Reden, fot. Archiwum Muzeum Miejskie Sztygarka
Kopalnia Paryż zakończyła wydobycie węgla 30.06.1995 r., a ostatnia odkrywka piasku Kuźnica Warężyńska została zalana wodą w 2005 r.
Czy wiesz, że:
• Na kopalni Reden wdrożono nowatorski system wybierania grubych pokładów zwany dąbrowskim, który znalazł zastosowanie w innych kopalniach Zagłębia, a nawet doceniono go w ówczesnych kopalniach niemieckich.
• W centrum Dąbrowy Górniczej zalega najgrubszy w Polsce i jeden z najgrubszych na świecie pokładów węgla kamiennego (maks. 24 m) nr 510, znany jako pokład Reden.
Piaskownia Gołonóg, obecnie zbiornik Pogoria I. Fot. Archiwum Muzeum Miejskie Sztygarka
• Dąbrowa Górnicza znana jest z bardzo wysokiego wskaźnika jeziorności (4,1%), a to znacznie więcej niż niejedna gmina mazurska. Pojezierze Dąbrowskie nie powstałoby, gdyby nie górnictwo węglowe.
• Do korzeni górniczych nawiązują nazwy dzielnic miasta: Reden, Dziewiąty, Trzydziesty, Koszelew, Warpie i Podwarpie.
Zbigniew Mirkowski
Tekst ukazał się w listopadowym numerze „Przeglądu Dąbrowskiego
